De bouw van bagagewagen SS D441

- Intro
- Begin van de bouw, voorjaar 2020
- Voortgang, augustus 2020
- Voortgang, september 2020
- Afronding, december 2020

11-06-2020 - Al heel lang loop ik met het idee ooit nog een Nederlandse stoomloc op 7¼" te bouwen. Om diverse redenen is de keuze nu gevallen op de NS 7700. Om deze 3 assige tenderloc te bedienen is ook een stuurwagen nodig, er is immers geen tender om op te zitten. De keuze daarvoor is een 3 assige bagagewagen in de uitvoering van de Staats Spoorwegen, een voorloper van de huidige NS. Van Ronald kreeg ik de tekening van de originele SS D441 uit 1914, en omdat het beter uitkomt bouw ik eerst deze wagen, en later de loc. Het wordt een privé wagen maar straks wel prima inzetbaar in combinatie met ons Nienoord materieel.

Deze wagen heeft een uitbouw aan beide zijkanten, en een uitkijkpost op het dak. De hoofdconducteur/ treinbegeleider kon van hieruit de hele trein overzien en indien nodig ook remmen. Achterop de wagen zit een trap om bij de hooggeplaatste lantaarnsteunen te komen. Er zit voor en achter een deur en overloop plaat om door de trein te lopen. Dat kon ook buitenom over de doorlopende treeplanken. Onder de wagen 2 gastanks, destijds voor de gasverlichting.

De SS D411 BagagewagenDe wagen zoals ik hem bouw moet functioneel zijn maar met het uiterlijk van de SS D441. Dus krijgt hij luchtremmen die compatibel zijn met het Nienoord materieel. Er komt een remkraan net als bij de wagens 301 en 302 en de Hercules. Daarnaast komt er een afsluiter om de remhendel helemaal buiten werking te stellen als de wagen bv achter loc 1 of 2 loopt, of middenin een trein zit. er mag immers maar 1 werkende R-remkraan in de trein zitten. Er komt wel een 2e afsluiter waardoor het mogelijk is met de remhendel een H-remming uit te voeren. Dit kan ik bv gebruiken bij de opleiding van een leerling stoom op loc 1 of 2 waarbij ik op deze wagen kort achter de leerling kan zitten. Verder worden beide gastanks gebruikt als luchttank en komt er inwendig in de wagen nog een 8 liter tank voor remlucht. Ook een accu, watertank, olie en gereedschap zullen een plekje vinden. Er komt géén compressor in, t.z.t. krijgt mijn nog te bouwen NS7727 een stoomluchtpomp.

Begin, voorjaar 2020

Eind februari ben ik met de bouw begonnen, door de corona gaat het nu veel sneller dan eigenlijk de bedoeling was. Op dit moment -eind april- heb ik een rollend chassis van 169 cm lang, voorzien van trekhaken, buffers en gastanks en ook voetsteunen. Voor de vering heb ik bladveren gemaakt, de assen lopen in gietijzeren aspotten en zijn vet gesmeerd met PTFE vet. Speciaal is de middenas, die kan naar beide kanten 6 mm schuiven, anders zou je niet door de bochten komen.

• Onderstel
• Wielstel
• Detail van de opbouw
• Detail van de opbouw
• Opbouw
• Opbouw
•  

Ik ben nu bezig met de remmen, de voor en achteras zijn geremd. Dat zijn best veel onderdelen aan stangen blokjes en hefbomen. Ook de lucht- en waterleidingen maak ik nu in het frame. Voor de afwisseling ben ik ook al bezig met de houten opbouw, voorzien van stalen versterking aan de buitenzijde. De deuren worden allemaal dummy's, er komen getraliede ramen in, het dak wordt afneembaar en het voorste dak kun je straks om wisselen voor een zitting.

Voortgang, augustus 2020 

We zijn 3 maanden verder na mijn laatste verslag, het is nu begin augustus. Het onderstel is inmiddels gereed en heeft ook al proefritten op Nienoord gemaakt. De middenas heb ik nog aangepast, 12mm schuiven was net te weinig. Dat is nu 15 mm en de wielflenzen zijn iets afgedraaid. Totaal heb ik nu 17 mm speling op de middenas en hij loopt nu moeiteloos door de bochten. !7 mm lijkt veel maar de wagen is 1690 mm lang , rad afstand is 845mm. Voor een stuurwagen is het gewoon een lang ding. De remmen zijn ook af en voorzien van luchttanks, cilinders en ventiel en doorgaande Hen R leidingen.Er zitten ook een terugslagklep en smoring in om de tanks snel te kunnen vullen, maar de lucht moet langzamer weer naar de H leiding kunnen. Ea is uitvoerig getest achter een Duitse gast loc, de betreffende machinist was zeer tevreden met de remcapaciteit van deze wagen.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

Ik schreef al dat ik begonnen was met de opbouw. Inmiddels heb ik veel zaagsel en houtspaanders gemaakt. De opbouw van de wagen is nu compleet. Het achterste dak is af,op de dakbedekking na. Het middelste dak moet nog de uitkijkpost krijgen en het voorste deel heeft een stevige houten zitting om mijn 85 kg over te brengen op het frame. Voor dit voorste deel maak ik ook nog dak deel zodat de wagen er straks ook uitziet als model.

Een leuk detail wat ik tegenkwam: de wagen had een apart hondenhok voor vervoer van deze dieren. In het middelste deel zit een apart deurtje met opschrift hondenhok en afbeelding van een hond, nooit geweten. Ook aan de inrichting van de wagen is gedacht, stoel voor de lucht tank, plek voor de pook en kolenschep, remventiel en een aangepaste 20liter jerrycan als watertank, compleet met retour van de bijpas aspomp.

Voor ik de opbouw op definitief op het frame monteer ben ik nu eerst de treeplanken aan het maken. Dat lijkt simpel, maar mooi lijkende treeplank steunen zijn lastig te maken. 20 stuks in 4 modellen, en de 4 aan de bufferbalken kennen ook nog linkse en rechtse uitvoeringen. Hier bracht de moderne techniek uitkomst. De steunen zijn waterstraal gesneden en daarna stuk voor stuk afgewerkt en van gaatjes voorzien. Voor de laatste 2 op de achterkant was ouderwets smeedwerk nodig, hier komt een plaatje op wat de onderste trede van de trap vormt. Ik heb nu ook een begin gemaakt met alle ijzeren versterkingen die om de opbouw komen.

De wagenbak zelf staat inmiddels 2 keer in de Grondverf.

Voortgang, september 2020

Het is nu half september en de wagen ziet er heel anders uit.

Om te beginnen zit ie nu in de kleurlak, roodbruin RAL 8015 met dank aan Maykel Kastelijn. Zij bieden deze wagen aan als messing bouwpakket op H0, en Maykel heeft veel onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke kleuren van treinmaterieel. Ik heb gekozen voor de bruine uitvoering in SS stijl, maar deze wagens zijn later bij de NS vanaf 1930 groen geschilderd.

Daarna heb ik de bak op het onderstel gemonteerd, de waterleidingen aan de tank gemonteerd, en de remkraan gemonteerd en aangesloten. Het middendak heeft nu de hoge uitkijkpost en de daken zijn afgewerkt met rubber vijverfolie als dak bedekking. Het voorste dak moet ik nog steeds maken , maar mijn stoel op de wagen krijgt al wel vorm, ik moet er tenslotte ook op kunnen zitten.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

Ik schreef al iets over het ijzerwerk van de wagen. Als je naar de tekening kijkt zie je dat deze wagens aan de buitenkant versterkt waren met stalen profielen, die met schetsplaten aan elkaar geklonken zijn. Dit is beeld bepalend voor deze wagens en moet er dan ook opkomen. In het grootbedrijf werd dit stalen frame eerst opgebouwd en de houten delen werden er tegenaan geschroefd. Ik werk net omgekeerd eerst het hout en staal eromheen. Als materiaal gebruik ik 1 mm dik gezet hoek profiel en 2 mm dik aluminium T en U profiel. alles moet op breedte worden gemaakt d.m.v. frezen of de flex. De schetsplaten zijn uit 1 mm staal gemaakt en alles word bij elkaar gehouden door een heleboel 2 mm rvs klinknagels met een mooie bolle kop. De profielen krijgen op alle planken een bolkop schroef van 1,8x 6mm of 9mm, totaal meer dan 600 stuks. Om de profielen aan de stelbalken en het onderstel te bevestigen gebruik ik ook nog 100 rvs schroeven M 2 met moer. Al die schroef en klinknagel gaatjes moet ik boren en afbramen wat veel tijd kost.. En om de moer op de juiste plek onder de stelbalk te krijgen plak ik die met wat hout lijm op een vinger die ik vervolgens onder het frame voor het gaatje wurm. De wagen weegt nu rond de 80 kg en dat keer je niet meer even op de kop. Vaak zijn die M2 moertjes net vlooien en verdwijnen ze ergens in mijn werkplaats en zijn dan niet terug te vinden.

Voor al die onderdelen gebruik ik een hele serie malletjes om de schetsplaten te maken en om de gaatjes te boren. Ook de 4 vrachtdeuren krijgen staalprofielen en schetsplaten waar ook de deurwielen weer aanzitten. De deurrails en ophanging ben ik aan het uitwerken, net als handgrepen, deurstoppers en grendels.

Als afwisseling maak ik details zoals handgrepen, deurklinken, de torpedo ventilators op het dak, ontluchters ect. Dit maakt de wagen echt af.

Voortgang, december 2020 

Het is net 2021 als ik dit schrijf.

Het rijtuig is af. En dat in 10 maanden tijd!

Het rijtuig is af.

Ik heb de laatste 3 maanden eerst al die gaatjes geboord en het ijzerwerk rond de wagen aangebracht en zwart geschilderd. Daarna de vrachtdeuren gemaakt. Onder lopen ze op rollen op een T profiel, boven hangen ze aan een glijstang. Ook de grendels, handgrepen en deurstoppers zitten erop. Alleen.. de deuren zijn nep, er zit geen opening achter en ik heb ze ook vast geschroefd. Dat is een concessie aan het gebruik als stuurwagen; er ligt straks gereedschap en toebehoren in wat ik niet langs de baan wil verliezen omdat er een deur los staat.

De deuren zijn nep...

Voor de kopdeuren -ook fake- aan de voor en achterkant zit een overloopplaat die neer geklapt kan worden. Bij dit rijtuig kon de conducteur binnen door de trein om kaartjes te knippen en via de overloopplaten naar het volgende rijtuig, Maar hij kon ook buiten om, over de lange treeplanken, omdat er vroeger ook coupé rijtuigen bestonden waarbij elke coupé haar eigen buitendeur had, en je niet binnen door de trein kon doorlopen. Vandaar ook alle handrelingen langs de lengte van het rijtuig. Na 1945 vervielen de lange treeplanken en ook een deel van de handgrepen. Was denk ik ook niet echt veilig om met 80 km /uur buiten langs de trein te wandelen en dan ook nog eens zonder je pet te verliezen.

De achterkant van het rijtuig heb ik zo goed mogelijk in model nagebouwd, de voorzijde is meer functioneel uitgevoerd.

Aan de achterzijde de dubbele ladder en de sluitseinen die tot 1926 werden gevoerd.Meest in het oog springend achter is de dubbele ladder. Tot 1926 werden sluitseinen, en bij nacht sluitlantaarns bovenop de achterste wagen van een trein geplaatst. Als een trein passeerde bij bv een seinhuis of blokpost moest de spoorbeambte opletten of een passerende trein sluitseinen achterop voerde. Zo niet dan was ie mogelijk wagens verloren, en mocht het blok niet vrijgegeven worden voor een volgende trein. Eigenlijk horen op de voorzijde van dit rijtuig ook lantaarnijzers maar die zouden in mijn knieholtes komen als ik op het rijtuig zit. Ik heb ze daarom weggelaten net als een paar andere details. Zo zit er achter wel een soort de armleuning met ketting naast de overloopplaat, die deed dienst als leuning tussen twee rijtuigen.

Ik heb lang nagedacht over de Rectus koppelingen voor onze luchtslangen aan de achterzijde van dit rijtuig. (Aan de voorzijde staat straks een loc en zitten ze onder de bufferbalk.) De plek waar ze nu zitten is de juiste; hier zaten origineel ook de koppelingen van de remleiding en de stoomverwarming. En net als op Nienoord hadden die ook een 180 graden bocht zodat de koppeling naar beneden hing en er geen vuil in kon komen. De koppelingen zelf heb ik wat ingekort zodat ze minder grof ogen, en de nippels op de leidingen zijn ook kort en met zilver op de rvs bochten gesoldeerd. Alles zwart geschilderd is het niet storend maar wel functioneel.

Tussendoor had ik ook het voorste dak gemaakt, en niet te vergeten mijn stoeltje afgemaakt. Afhankelijk van de inzet zal óf het dak óf het zitje op het rijtuig geplaatst worden als deze in gebruik is.

Nu het rijtuig op de grond staat kon ik ook een fatsoenlijke foto maken van de inhoud, als alle dakdelen eraf zijn.

De inhoud van de bagagewagen.

Van links naar rechts accucompartiment, watertank 20 ltr, bergruimte, Schakelpaneel verlichting met zekeringen ect met aan de zijkanten bergruimte en onderin de lucht tank, Dan het vierkant is de voet van mijn zitting met bovenin bergruimte en eronder de luchttank. Helemaal rechts remventiel, kolenschep, en ruimte voor kolenbak.

Koppelingen

Een soort mini beeldhouwen in staal....Als laatste waren de koppelingen aan beurt. Ergens aan het begin van de bouw had ik al 4 trekhaken gemaakt, maar de bijbehorende beugels, schroef spindels en reserve haken moesten nog steeds. Ik schreef hierboven al over treinbeuk. Om die reden had men vroeger een tweede koppeling onder de eerste. Het lijkt simpel maar een heidens karwei om op schaal te maken, vooral de haken die op het plaatje naar beneden hangen. Ze zijn organisch van vorm dat wil zeggen aan alle kanten vloeiend afgerond. Klem dat maar eens in de bankschroef. Ik heb ze gemaakt uit twee gelaste delen die ik daarna bewerkt heb met boor en frees machine, schuurschijf en vijlen. Een soort mini beeldhouwen in staal.

Aan één zijde van de schroefspindels zit linkse schroefdraad.De schroefspindels zijn ook een apart verhaal. Aan één zijde zit namelijk linkse schroefdraad en voor mij met 50 jaar ervaring in de metaal was het toch echt de allereerste keer dat ik linkse draad gesneden heb.

De oplettende lezers zullen hierboven gedacht hebben: 4 trekhaken? Jazeker want Loc NS 7727 krijgt dezelfde haken en koppelingen als D441 en dan is het gewoon efficiënt om een serie van 4 te maken. Zodoende ben ik ondertussen ook naadloos overgegaan op de bouw van mijn nieuwe loc. Ook daarvan zal ik verslag doen op deze website.

De koppeling met trekhaak, beugel, schroefspindel en reserve haak aan de wagen.De meeste mensen bouwen eerst een locomotief en dan moet er nog een wagentje komen om op te zitten, en dan wordt er snel even iets in elkaar geflanst. Een overweging voor mij om eerst een stuurwagen te willen bouwen was om ervaring op te doen met bouwen in 7¼”. En heel eerlijk, ik had ook niet direct aan een drie assige bagage wagen gedacht. Met name het bouwen van het onderstel was in dat opzicht waardevol. Ik heb er veel van geleerd met betrekking tot wielen, assen, vering, scheenstukken en vooral hun onderlinge maten en toleranties, om iets te bouwen wat niet in de eerste de beste wissel ontspoort. Ook het bouwen van werkende luchtremmen was een leuke uitdaging, al heb ik hier niet de makkelijkste uitvoering voor gekozen. Verder heb ik gebruik gemaakt van waterstraal gesneden onderdelen, iets wat ik vanwege de hoge nauwkeurigheid in de loc zeker weer ga doen. Sinds ik een freesbankje heb met digitale uitlezing is die nauwkeurigheid trouwens sterk verbeterd, ik zou niet meer zonder willen. CNC is dan ook mooi maar voor mij een stap te ver, ik ben nog van het ouderwetse handwerk. Al met al heb ik nu een heel mooi en bijzonder rijtuig in bezit wat ook een verhaal over een stuk spoorgeschiedenis verteld.

SS D441 is gebouwd door Alex Bultje †, een gewaardeerde  collega/ vrijwilliger van Nienoord Spoorwegen.  

Alex Bultje † op loc 1 voor de SS D441